Tο Κέντρο Έρευνας για τις Ανθρωπιστικές Επιστήμες (KEAE), με αφορμή την επέτειο των διακοσίων χρόνων από το 1821, σχεδίασε ήδη από το 2016 και έκτοτε συντονίζει ένα μεγάλο ερευνητικό πρόγραμμα με τίτλο «Η Ελληνική Επανάσταση του 1821: Ψηφιακό Αρχείο».
Το Ψηφιακό Αρχείο 1821 είναι ένα δυναμικό έργο που δεν τελειώνει το επετειακό έτος 2021, αλλά αντιθέτως θα διευρύνεται με νέες συνεργασίες και θα εμπλουτίζεται συνεχώς με νέο υλικό. Είναι επίσης ανοιχτό και διαθέσιμο τόσο στο ερευνητικό όσο και στο ευρύ κοινό για έρευνα, ξεφύλλισμα, διάβασμα και εμβάθυνση σε αυτή την περίοδο της ιστορίας.
Ένα δίγλωσσο θεματικό αρχείο για την Ελληνική Επανάσταση του 1821.
Στο Ψηφιακό Αρχείο 1821 ο επισκέπτης μπορεί
α/ να αναζητήσει υλικό όπως έγγραφα και άλλα αρχειακά τεκμήρια, έργα τέχνης, αντικείμενα καθημερινής χρήσης, δημοτικά τραγούδια, βιβλία, κειμήλια κ.ά.,
β/ να διαβάσει επιστημονικές μελέτες που θέτουν νέα ερωτήματα και εμπλουτίζουν την επιστημονική έρευνα γύρω από το 1821 δίνοντας έμφαση, μεταξύ άλλων, στην ευρωπαϊκή και παγκόσμια σημασία της Ελληνικής Επανάστασης,
γ/ να εξερευνήσει ψηφιακά εκθέματα, τα οποία παρουσιάζουν τα αποτελέσματα των ερευνών για την Ελληνική Επανάσταση, οπτικοποιώντας πληροφορίες και αξιοποιώντας νέους τρόπους ψηφιακής αφήγησης της ιστορίας,
δ/ να περιηγηθεί σε έναν δυναμικό χάρτη που καταγράφει ίχνη του 1821 στον δημόσιο χώρο (π.χ. μνημεία, ονομασίες δρόμων και πλατειών κ.ά.), και ο οποίος παράγεται από τη μαθητική κοινότητα της χώρας.
Επεκτείνοντας την παραδοσιακή αντίληψη για το Αρχείο ως συλλογή εγγράφων, το Ψηφιακό Αρχείο 1821 περιέχει, εκτός από αρχειακές συλλογές με έγγραφα, και άλλα τεκμήρια όπως: οπτικό υλικό (έργα τέχνης, αντικείμενα καθημερινής χρήσης, κειμήλια, κ.ά.), ηχητικό και οπτικοακουστικό υλικό (μουσική και τραγούδια).
Το σύνολο του περιεχομένου του Ψηφιακού Αρχείου 1821 προέρχεται από ελληνικά και διεθνή αρχεία, βιβλιοθήκες, μουσεία, ιδιωτικές συλλογές, πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα.
Το Ψηφιακό Αρχείο 1821 στηρίζει νέα ερευνητικά ερωτήματα που θέτουν οι σύγχρονες ιστοριογραφικές προσεγγίσεις για τη μελέτη της Ελληνικής Επανάστασης του 1821.
Οι έρευνες που έχουν εκπονηθεί ήδη έλαβαν υπόψη το αρχειακό υλικό που απόκειται στους συνεργαζόμενους φορείς και εκπονήθηκαν κυρίως από νέους επιστήμονες. Αναλυτικά:
Το Ψηφιακό Αρχείο 1821 θα συνεχίσει να εμπλουτίζεται με νέες έρευνες.
Αποτελεί την οργανωτική υποδομή του Ψηφιακού Αρχείου 1821, στην οποία συγκεντρώνεται, ταξινομείται και τεκμηριώνεται αρχειακό, οπτικό και ακουστικό υλικό για το 1821.
Η Βάση Δεδομένων έχει δυναμικό χαρακτήρα και μπορεί να εμπλουτίζεται διαρκώς με νέο υλικό και πέραν του επετειακού έτους 2021.
Η ίδια η ΒΔ αποτελεί ερευνητικό εγχείρημα καθώς έχει σχεδιαστεί εξ αρχής από επιστήμονες ιστορικούς με στόχο να καλύπτει τόσο τις εξειδικευμένες ανάγκες των ερευνητών όσο και αυτές των μη ειδικών επισκεπτών του Ψηφιακού Αρχείου 1821.
Το Ψηφιακό Αρχείο 1821 σχεδιάζει μια πρότυπη Δράση Πληθοπορισμού με σκοπό να προσκαλέσει το ευρύ κοινό να συμμετάσχει στους εορτασμούς των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση, προσθέτοντας στο γενικό αφήγημα ένα κομμάτι από την προσωπική του ιστορία, από την ιστορία της οικογένειάς του, του τόπου του. Η Δράση αυτή, που δεν περιορίζεται στο επετειακό έτος 2021 αλλά θα έχει μεγαλύτερη διάρκεια, θα πραγματοποιηθεί στο πλαίσιο του προγράμματος Παρατηρητήριο 1821 του Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας του ΔΠΘ και θα διασυνδεθεί με το Ψηφιακό Αρχείο 1821.
Ο ειδικά σχεδιασμένος Ιστότοπος προσφέρει στο ερευνητικό και ευρύ κοινό ελεύθερη και ανοιχτή πρόσβαση στο περιεχόμενο του Ψηφιακού Αρχείου 1821.
Η ενότητα «Αρχείο» δημιουργεί ένα ενιαίο περιβάλλον πρόσβασης στο περιεχόμενο, το οποίο επιτρέπει τη διασύνδεση όλων των ψηφιακών συλλογών ανεξάρτητα από το είδος τους (έγγραφα, εικόνες, ήχος κ.ά). Το περιβάλλον αυτό επιτρέπει τρεις τρόπους πρόσβασης στο περιεχόμενο:
1. Ελεύθερη περιήγηση
Οι επισκέπτες μπορούν να περιηγηθούν στο σύνολο του περιεχομένου από την αρχική σελίδα του «Αρχείου».
2. Αναζήτηση
Οι επισκέπτες μπορούν να αναζητήσουν εστιασμένο περιεχόμενο μέσα από την εφαρμογή αναζήτησης, η οποία αξιοποιεί τα μεταδεδομένα που έχουν προστεθεί σε κάθε επίπεδο του περιεχομένου του «Αρχείου».
3. Προσωποποιημένο περιβάλλον έρευνας
Οι επισκέπτες μπορούν να πραγματοποιήσουν «Σύνδεση» στο αρχείο και να οδηγηθούν σε ένα εξατομικευμένο περιβάλλον εργασίας. Εδώ μπορούν να αποθηκεύουν τα αποτελέσματα της αναζήτησης, να τα οργανώνουν σε φακέλους, να σχολιάζουν τεκμήρια, να πραγματοποιούν μεταγραφές εγγράφων και να μοιράζονται το περιεχόμενο της εργασίας τους, εφόσον το επιθυμούν, με άλλους συνδεδεμένους χρήστες.
Με βασικό αιτούμενο τη ζωντανή παρουσίαση αλλά και τη διασύνδεση του υλικού του, το Ψηφιακό Αρχείο 1821 αξιοποιεί σύγχρονους τρόπους οπτικοποίησης της ιστορικής πληροφορίας μέσα από τον σχεδιασμό Ψηφιακών Εκθεμάτων. Τα Ψηφιακά Εκθέματα προτείνουν ψηφιακές εξιστορήσεις όψεων της Ελληνικής Επανάστασης κατά τρόπο ελκυστικό και εύληπτο, και δημιουργούν σενάρια χρήσης του υλικού που διασυνδέεται στο Ψηφιακό Αρχείο 1821.
Τα αποτελέσματα των ερευνών που εκπονήθηκαν στο πλαίσιο του έργου εκδίδονται ως αυτόνομες δημοσιεύσεις στη συλλογή «Ψηφιακή Βιβλιοθήκη 1821» της Ψηφιακής Βιβλιοθήκης ΚΕΑΕ που αποτελεί ένα νέο περιβάλλον ψηφιακών εκδόσεων. Οι ψηφιακές αυτές εκδόσεις επιτρέπουν να παρουσιαστούν οι έρευνες με πολυτροπική μέθοδο (κείμενο, εικόνα, ήχος, βίντεο, λειτουργία υπερκειμένου κ.ά.), αξιοποιώντας τις δυνατότητες των ψηφιακών τεχνολογιών και του διαδικτύου.
Το Ψηφιακό Αρχείο 1821 έχει σχεδιάσει και πραγματοποιεί ήδη από το 2018 εκπαιδευτική δράση τοπικής ιστορίας με τίτλο «Πώς θυμόμαστε το 1821;». Η δράση προσκαλεί μαθήτριες και μαθητές δημοτικού, γυμνασίου και λυκείου να μελετήσουν «πώς θυμόμαστε» το παρελθόν και να εξοικειωθούν με τη δουλειά του ιστορικού, του ερευνητή και του αρχειονόμου.
Το Ψηφιακό Αρχείο 1821 εντάσσεται στη λογική και τις πρακτικές των Ψηφιακών Ανθρωπιστικών Επιστημών.
α/ Οργανώνει το πολυποίκιλο και διαφορετικών ειδών και μορφών περιεχόμενό του σε μια ψηφιακή πλατφόρμα, η οποία ενημερώνεται συνεργατικά από τους φορείς που συμμετέχουν και συνεργάζονται στο έργο.
β/ Δημιουργεί ψηφιακά εργαλεία (βάσεις δεδομένων, μηχανισμούς αναζήτησης, ψηφιακά εκθέματα και παρουσιάσεις, εξατομικευμένο περιβάλλον έρευνας, εκδόσεις κ.ά.), τα οποία είναι κατάλληλα για τη διαχείριση δεδομένων των ανθρωπιστικών επιστημών, καθώς επίσης επιτρέπουν ερμηνευτικές προσεγγίσεις των δεδομένων.
γ/ Διερευνά τον τρόπο εισαγωγής μεταδεδομένων στην Ιστορία προτείνοντας μια μεθοδολογία κι έναν μηχανισμό που ανταποκρίνεται στις ανάγκες και τα προτάγματα της σύγχρονης ψηφιακής συνθήκης.
δ/ Δημιουργεί μια «γέφυρα» μεταξύ ακαδημαϊκής και δημόσιας ιστορίας, υποδεικνύοντας τρόπους διαμόρφωσης της δημόσιας ιστορίας από την επιστημονική γνώση.
ε/ Βασίζεται στην έννοια του δικτύου, το οποίο αποτελούν πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα, αρχεία, βιβλιοθήκες, μουσεία από την Ελλάδα και το εξωτερικό.
στ/ Εφαρμόζει στην πράξη την αρχή της διεπιστημονικότητας αλλά και της ομαδικότητας και της συνεργασίας, καθώς σχεδιάστηκε, εκπονήθηκε και βασίζεται στη στενή και ουσιαστική συνεργασία μεταξύ ιστορικών, ιστορικών τέχνης, μουσικολόγων, προγραμματιστών, αρχειονόμων, γραφιστών, καλλιτεχνών, ανθρωπολόγων, εκπαιδευτικών και άλλων ειδικών.
Ο Ιστότοπος του έργου Ψηφιακό Αρχείο 1821 έχει σχεδιαστεί χρησιμοποιώντας τις πιο σύγχρονες τεχνολογίες ιστού για φυλλομετρητές (web browsers). Αυτό συνεπάγεται ότι για την πλήρη και όσο το δυνατόν καλύτερη εμπειρία του χρήστη απαιτείται η χρήση ενημερωμένου φυλλομετρητή τελευταίας γενιάς.
Επιπλέον, η παρούσα υλοποίηση αφορά πλοήγηση μέσω επιτραπέζιου υπολογιστή με οθόνη ανάλυσης τουλάχιστον 1280x1024 εικονοστοιχείων. Στη β΄ φάση του έργου θα υλοποιηθεί ιστότοπος για κινητές συσκευές.
Το ΚΕΑΕ συνεργάστηκε για την υλοποίηση του Έργου με τους ακόλουθους φορείς (με αλφαβητική σειρά):
Αναγνωστική Εταιρία Κερκύρας
Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών Αθήνας
Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων
Γενικά Αρχεία του Κράτους (ΓΑΚ)
ΔΕΗ Α.Ε. / Ιστορικό Αρχείο
Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος (ΕΒΕ)
Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)
Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Ελληνικό Λογοτεχνικό Ιστορικό Αρχείο (ΕΛΙΑ) – Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ)
Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν
Ίδρυμα Καπετάν Βασίλη και Κάρμεν Κωνσταντακοπούλου
Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος - Εθνικό Ιστορικό Μουσείο.
Κέντρο Ελληνικής Μουσικής «Φοίβος Ανωγειανάκης»
Κέντρο Νέου Ελληνισμού (Centrum Modernes Griechenland/CeMoG) του Ελεύθερου Πανεπιστημίου του Βερολίνου (Freie Universität Berlin)
Κοβεντάρειος Δημοτική Βιβλιοθήκη Κοζάνης
Μουσείο Αλή Πασά και Επαναστατικής Περιόδου
Μουσείο Μπενάκη – Ιστορικά Αρχεία
Μουσείο Μπενάκη
Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Πανεπιστήμιο Κρήτης
Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα
Jordan Center for the Advanced History of Russia (NYU)
Επιστημονική Εποπτεία: Άντα Διάλλα
Διοικητική Οργάνωση και Συντονισμός Έργου: Δέσποινα Βαλατσού, Αθηνά Μποζίκα
Οικονομικός Σχεδιασμός – Χορηγίες: Ελένη Σταμπόγλη
Έρευνα – Τεκμηρίωση αρχειακού υλικού: Άννα Αθανασούλη, Άννα Βακάλη, Στέφανος Βαμιεδάκης, Σταύρος Γριμάνης, Σάκης Δημητριάδης, Μυρτώ Δημητροπούλου, Όλγα Ευαγγελίδου, Θεόδωρος Θεοδώρου, Γιάννης Καραδήμας, Άννα Καρακατσούλη, Σωτήρης Κουτμάνης, Έλια Κυφωνίδου, Λεωνίδας Μοίρας, Ελένη Μπέσσα- Αναγνωστοπούλου, Βασίλης Παπαδόπουλος, Δημήτρης Πολυχρονιάδης, Τζούλια Σαραμίγιεβα, Χάρης Σαρρής, Μαρίνα Στολάκη, Γιώργος Τσιαπλές, Μιχάλης Φέστας, Sucru Ilicak
Σχεδιασμός Βάσης Δεδομένων και Ιστότοπου: Ιουλία Πεντάζου
Καλλιτεχνικός Σχεδιασμός Ιστότοπου: Αλέξανδρος Ψυχούλης
Ανάπτυξη Βάσης Δεδομένων και Ιστότοπου: Γιώργος Καλαούζης
Επιμέλεια Βάσης Δεδομένων και Ιστότοπου: Κώστας Πολύζος
Θεματικοί Όροι και Λέξεις Κλειδιά: Ιουλία Πεντάζου, Μιχάλης Σωτηρόπουλος, Άννα Αθανασούλη, Στέφανος Βαμιεδάκης, Κώστας Πολύζος
Μετάφραση: Μιχάλης Σωτηρόπουλος, Andrew Watson, John Davis
Εκδόσεις: Ελένη Σταμπόγλη, Αθηνά Μποζίκα, Γιώργος Ρεγκούκος, Πελαγία Μαρκέτου, Εύη Καλογεροπούλου
Εκπαιδευτική Δράση: Ιουλία Πεντάζου, Ελένη Σταμπόγλη
Φωτογράφιση – Ψηφιοποίηση: Θάλεια Κυμπάρη
Έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη: Αλέξανδρος Ψυχούλης, Γιάννης Αρβανίτης
Παρατηρητήριο 1821: Δέσποινα Βαλατσού, Κώστας Πολύζος